E-Nabız’ın Ötesinde: Dijital Sağlık Kayıtları Geleceğimizi Nasıl Şekillendiriyor?

1. Giriş: Dijital Sağlık Kayıtlarının Yükselişi ve Stratejik Önemi

Dijital Sağlık Devrimi: Gelenekselden Dijitale Küresel ve Yerel Geçiş

Sağlık hizmetleri sektörü, geleneksel kağıt tabanlı sistemlerden dijitalleşmeye doğru küresel bir devrim yaşıyor. Bu dönüşüm, özellikle COVID-19 pandemisinin etkisiyle hız kazanarak sağlık hizmetlerinin sunulma ve yönetilme biçimlerini temelden değiştirdi. Bu geçişin temel itici gücü, farklı kurumlardaki hasta bilgilerinin tek bir dijital platformda birleşerek bakımın kesintisiz ve hızlı sürdürülmesini sağlayan etkinlik ve entegrasyon ihtiyacı oldu. Küresel dijital sağlık pazarı, bu dönüşümün boyutunu gözler önüne seriyor: 2021’de yaklaşık 268 milyar dolar olan pazarın, %25’lik yıllık bileşik büyüme oranıyla (CAGR) 2028’e kadar 549.7 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Bir başka projeksiyon ise 2024’te 288.55 milyar dolar olan pazarın 2030’a kadar %22.2’lik bir CAGR ile 946.04 milyar dolara çıkacağını öngörüyor. Bu büyüme, 2020’de 90.000’den fazla yeni uygulamanın piyasaya sürülmesiyle bugün yaklaşık 350.000’e ulaşan dijital sağlık uygulamalarıyla destekleniyor.

Pandemi, tele-sağlık hizmetlerine olan talebi de patlattı. Türkiye’de uzaktan muayene olmak isteyenlerin oranı 2019’da %38 iken 2021’de %61’e yükseldi. ABD’de ise doktorların tele-sağlık kullanım oranı 2019’daki %15.4’ten 2021’de %86.5’e fırlarken , Medicare hastalarının tele-sağlık kullanım sayısı pandemi öncesi 5 milyondan 53 milyonun üzerine çıkarak 10 kattan fazla arttı. Bu veriler, dijitalleşmenin sağlık hizmeti sunumunda ne denli merkezi bir rol üstlendiğini açıkça ortaya koyuyor. Türkiye, 2015’te kullanıma sunduğu E-Nabız sistemi, Merkezi Hekim Randevu Sistemi (MHRS) ve İlaç Takip Sistemi gibi uygulamalarla bu dönüşümde önemli bir adım atmıştır.

Neden Kritik? Hasta Bakımı Kalitesi, Operasyonel Verimlilik ve Maliyet Etkinliği

Dijital sağlık kayıtlarının (DSR) yükselişi, sunduğu stratejik faydalardan kaynaklanmaktadır. Bu kayıtlar, hasta bakımının kalitesini artırma, operasyonel verimliliği yükseltme, maliyet etkinliğini sağlama ve sağlık hizmetlerine erişimi genişletme potansiyeli sunmaktadır.

• Hasta Bakım Kalitesi ve Güvenliği: Dijital kayıtlar, hekimlerin hastanın tüm tıbbi geçmişine anında erişimini sağlayarak manuel sistemlere kıyasla daha az hata içerir. Araştırmalar, dijital kayıtlara erişebilen hastaların tedavi planlarını daha iyi anladığını, ilaçlarını düzenli kullandığını ve hekimleriyle güven ilişkisinin arttığını göstermektedir. Yapay zeka destekli teşhis araçları, teşhis hatalarını %85’e kadar düşürme potansiyeline sahiptir.
• Operasyonel Verimlilik: Dijitalleşme, iş süreçlerini kayda değer ölçüde hızlandırır. İngiltere’de dijital olgunluğu yüksek hastanelerin, diğerlerine kıyasla %10 daha verimli çalıştığı belirtilmiştir. Yapay zeka, idari görevleri otomatikleştirerek sağlık hizmeti sağlayıcılarının zamanının %20’sini kurtarabilir ve bu zamanın doğrudan hasta bakımına ayrılmasını sağlayabilir.
• Maliyet Etkinliği: Dijital sistemler, kağıt, arşivleme ve depolama maliyetlerini ortadan kaldırır. Daha da önemlisi, birlikte çalışabilirlik eksikliğinin tek başına ABD sağlık sistemine yılda 30 milyar doların üzerinde bir maliyete neden olduğu tahmin edilmektedir. Dijital entegrasyon bu tür kayıpları önleyerek devasa tasarruflar sağlayabilir.
• Erişim ve Hasta Katılımı: Hastalar, E-Nabız gibi portallar aracılığıyla kendi tıbbi kayıtlarına 7/24 erişerek sağlık yönetiminde daha aktif rol alabilirler. Coğrafi engeller, tele-tıp uygulamalarıyla aşılarak sağlık hizmetlerine erişim genişletilmiştir.
• Küresel Sağlık Yüküyle Mücadele: Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, bulaşıcı olmayan hastalıklar yıllık 41 milyon ölümden sorumludur (küresel ölümlerin %74’ü). Dijital sağlık kayıtları, bu tür kronik hastalıkların yönetimi, takibi ve önlenmesinde kritik bir rol oynayarak sağlık sistemlerinin bu büyüyen yükle başa çıkmasına yardımcı olabilir.

2. Mevcut Durum ve E-Nabız Deneyimi

E-Nabız’ın Başarıları: Türkiye’nin Dijital Sağlık Amiral Gemisi

Türkiye’nin dijital sağlık dönüşümünde amiral gemisi olan E-Nabız, 2015’ten bu yana önemli başarılara imza attı. Sistem, kamu, özel ve üniversite hastaneleri dahil tüm sağlık kuruluşlarının bilgi sistemlerinin entegre olduğu, gerçek zamanlı veri akışı sağlayan kişisel bir sağlık kaydı platformudur.

E-Nabız’ın ulaştığı ölçek etkileyicidir:

• Kullanıcı Sayısı: 2017’de 4.5 milyon olan kullanıcı sayısı , Aralık 2020’de 27.3 milyona , 2023 itibarıyla ise 76 milyondan fazla kullanıcıya ulaşarak Türkiye nüfusunun %82’si tarafından benimsenmiştir.
• Veri Hacmi: Sistemde 125 milyon hastaya ait 10 milyardan fazla sağlık kaydı işlenmiştir. Bugüne kadar veritabanında 7,7 milyar ilaç kaydı, 6,3 milyar laboratuvar sonucu ve 15 milyon organ bağışı bilgisi tutulmaktadır. Sistem, günde ortalama 1,7 milyon giriş ile yoğun bir kullanım görmektedir.
• Entegrasyon Genişliği: Sisteme 28.608’den fazla sağlık tesisi ve 39’a yakın kamu kurumu entegre edilmiştir. Bu sayede 60 binden fazla farklı noktadan üretilen sağlık verisi tek bir platformda toplanabilmektedir.
• Profesyonel Kullanım: 240 binin üzerinde hekim, E-Nabız üzerinden 500 milyondan fazla sorgulama gerçekleştirmiştir.
• Uluslararası Tanınırlık: E-Nabız, 2016’da Birleşmiş Milletler tarafından “En İyi Sağlık Uygulaması” seçilmiş , 2023’te ise Avrupa Kamu Sektörü Ödülleri’nde (EPSA) Dijital Dönüşüm kategorisinde üçüncülük ödülü almıştır. Hatta Birleşik Krallık gibi ülkeler E-Nabız’ı örnek alarak benzer uygulamalar geliştirmek istediklerini belirtmişlerdir.

Bu başarılar, pandemi döneminde Filyasyon ve İzolasyon Takip Sistemi (FİTAS) gibi kritik sistemlerin hızla geliştirilmesine olanak tanıyarak salgın yönetiminde de etkili bir rol oynamıştır.

E-Nabız’ın Sınırlılıkları ve Gelişim Alanları

E-Nabız’ın etkileyici başarılarına rağmen, sistemin tam potansiyeline ulaşması için geliştirilmesi gereken alanlar bulunmaktadır. Kullanıcı geri bildirimleri ve teknik gözlemler bu alanları netleştirmektedir:

• Veri Entegrasyonu ve Birlikte Çalışabilirlik: Bazı sağlık kuruluşlarının yazılımlarının tam entegre olmaması “uygulama bilgisi veri tabanında mevcut değil” gibi hatalara yol açabilmektedir. Radyoloji görüntülerinin E-Nabız’da doğrudan görüntülenememesi ve hastaların manuel talepte bulunması gerekmesi, otomatik entegrasyon akışındaki boşlukları göstermektedir. Patoloji ve tahlil sonuçlarının doktor sistemine düşmesine rağmen E-Nabız’a gecikmeli yansıması, verinin son kullanıcıya ulaşma kalitesiyle ilgili bir birlikte çalışabilirlik sorununa işaret etmektedir. Sistemin, HL7 FHIR gibi açık standartlar üzerine inşa edilmesi, gelecekte farklı yazılımların kolayca entegre olabilmesi için kritiktir.
• Veri Kalitesi ve Tutarlılığı: Kullanıcılar tahlil sonuçlarının gecikmeli düşmesi veya hiç görünmemesinden şikayetçidir. “Sehven hatalı kaydedildiği kanıtlanmış tanı girişleri” gibi durumlar, veri girişi süreçlerinde kalite kontrol mekanizmalarının güçlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Farklı kaynaklardan gelen verilerin SNOMED CT gibi standart terminolojilerle standartlaştırılması, verinin etkin kullanımı için elzemdir.
• Güvenlik Endişeleri ve Mahremiyet: Sağlık sektörü, veri ihlali başına ortalama 10 milyon dolarla en yüksek maliyetli veri ihlallerine maruz kalan alandır. Kullanıcıların “yetkisiz E-Nabız mesajı” veya “yetkisiz işlem” gibi şikayetleri, sisteme olan güveni sarsabilmektedir. Kişisel verilerin korunması için KVKK ve GDPR benzeri regülasyonlara tam uyum, güçlü şifreleme, iki faktörlü kimlik doğrulama gibi önlemlerin sürekli güncellenmesi ve Estonya’daki gibi erişim loglarının değiştirilemez biçimde kayıt altına alınması gibi teknolojilerin değerlendirilmesi önemlidir.
• Kullanıcı Deneyimi (UX) ve Dijital Sağlık Okuryazarlığı: Yapılan güncellemeler sonrası kullanıcıların sistemi “hiç kullanışlı bulmadığı”, “arayüzün ağır çalıştığı” ve “tahlillerin karışık göründüğü” yönündeki eleştirileri, en çok şikayet edilen alanlardan biridir. Araştırmalar, E-Nabız kullanımının genç, eğitimli ve erkek nüfusta daha yoğun olduğunu , kadınların ise sadece %57’sinin sistemi kullanabildiğini ve birçok kullanıcının sistemin sunduğu hizmetlerden tam haberdar olmadığını göstermektedir. Bu durum, arayüzün daha kullanıcı dostu hale getirilmesi, eğitim materyallerinin artırılması ve özellikle yaşlılar gibi dezavantajlı gruplara yönelik destek mekanizmalarının geliştirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

Yöneticiler için ders, sadece teknik entegrasyonun yeterli olmadığı; kullanıcı merkezli tasarım, performans optimizasyonu, veri kalitesi ve güvenliğin sürekli yatırım gerektirdiğidir.

3. Uluslararası Perspektif: Küresel Örnekler ve En İyi Uygulamalar

Farklı ülkelerin dijital sağlık kayıt sistemleri, E-Nabız gibi ulusal platformların geleceğine ışık tutan değerli dersler sunmaktadır.

Estonya: Tümleşik E-Sağlık ve Blok Zinciri Öncülüğü

“Dijital toplum” denince akla gelen Estonya, bu alanda bir dünya lideridir. Başarının temelinde, tüm kamu ve özel bilişim sistemlerinin güvenli veri alışverişini sağlayan

X-Road altyapısı yatmaktadır.

• Yaygınlık: Sağlık verilerinin %99’u dijitaldir ve reçetelerin %99’dan fazlası elektroniktir.
• Blok Zinciri Entegrasyonu: Estonya, 2016’dan beri sağlık verilerinin bütünlüğünü ve erişim kayıtlarının güvenliğini sağlamak için KSI (Keyless Signature Infrastructure) blok zinciri teknolojisini kullanmaktadır. Bu sayede hastalar, kendi kayıtlarına hangi doktorun ne zaman eriştiğini tam bir şeffaflıkla görebilmektedir.
• Verimlilik: X-Road altyapısı, ayda tahmini 1.48 milyon saat çalışma süresi tasarrufu sağlamaktadır.

Birleşik Krallık (NHS Digital): Ulusal Stratejiler ve Veri Paylaşım Girişimleri

Birleşik Krallık, devasa Ulusal Sağlık Servisi (NHS) bünyesinde geniş kapsamlı dijitalleşme projeleri yürütmektedir.

• Hedefler: 2025 yılına kadar NHS hastanelerinin %95’inde kapsamlı EHR sistemlerinin kurulması hedeflenmektedir.
• Veri Paylaşımı: “Connecting Care Records” programı, 2025’e kadar tüm entegre bakım bölgelerinde hastaneler, aile hekimleri ve sosyal bakım birimleri arasında birlikte çalışabilir bir hasta kayıt sistemi oluşturmayı amaçlamaktadır. Bu, bakımın kurum odaklı değil, birey etrafında örgütlenmesini sağlamaktadır.
• Hasta Erişimi ve Mahremiyet: NHS App, vatandaşların kendi kayıtlarına erişimini sağlarken , “Ulusal Veri Opt-Out” mekanizması ile hastalar verilerinin araştırma amaçlı kullanımına izin vermeme hakkına sahiptir. Her vatandaşa atanan benzersiz NHS Numarası ise veri entegrasyonunun temelini oluşturur.

Amerika Birleşik Devletleri: Birlikte Çalışabilirlik ve Pazar Odaklı İnovasyon

ABD’nin dağınık ve pazar temelli sağlık sistemi, farklı bir dijitalleşme yolu izlemiştir.

• Teşvik ve Regülasyon: 2009’daki HITECH Yasası ve “Meaningful Use” teşvik programı, EHR benimsenmesini hızlandırarak hastanelerin %96’sının ve hekimlerin %78’inin sertifikalı bir EHR sistemine geçmesini sağlamıştır.
• Birlikte Çalışabilirlik Standardı: “Veri siloları” sorununu çözmek için en önemli adım, HL7 FHIR (Fast Healthcare Interoperability Resources) standardının benimsenmesi olmuştur. Bu standart, sistemler için “evrensel bir dil” görevi görerek Apple’ın “Health Records” gibi uygulamaların hastane verilerine güvenli erişimini mümkün kılmıştır.
• Yasal Çerçeve: HIPAA yasası, yıllardır hasta verilerinin gizliliğini düzenlerken , 21st Century Cures Act ise “bilgi engelleme” yasağı getirerek veri paylaşımını zorunlu kılmıştır.

Kuzey Ülkeleri (İskandinavya): Dijital Okuryazarlık ve Vatandaş Katılımı

İskandinav ülkeleri, dijital sağlık hizmetlerine toplum adaptasyonunda lider konumdadır.

• Yüksek Kullanım Oranları: Danimarka’da sundhed.dk, Finlandiya’da My Kanta ve İsveç’te 1177 Vårdguiden gibi ulusal sağlık portalları, nüfusun önemli bir kısmı tarafından aktif olarak kullanılmaktadır.
• Dijital Sağlık Okuryazarlığı: Bu ülkelerde dijital okuryazarlığa yönelik ulusal politikalar bulunmaktadır. Finlandiya, sağlık okuryazarlığını ulusal müfredatın zorunlu bir parçası haline getirmiştir.
• Başarı Faktörleri: Başarının temelinde evrensel benzersiz kimlik numaraları, ulusal sağlık portalları, yüksek dijital okuryazarlık ve vatandaşların sisteme duyduğu güven yatmaktadır.

Bu küresel örnekler, dijital sağlık dönüşümünde tek bir “doğru” yol olmadığını, ancak ulusal düzeyde merkezileşme, standardizasyon, güçlü politika desteği ve vatandaş katılımının başarı için kritik olduğunu göstermektedir.

4. Dijital Sağlık Kayıtlarının Geleceği: Fırsatlar ve Teknolojiler

Dijital sağlık kayıtları, üzerine inşa edilecek yeni teknolojilerle sağlık hizmetlerini dönüştürecek aktif bileşenler haline gelmektedir.

Büyük Veri ve Yapay Zeka (AI) ile Akıllı Sağlık

Yapay zeka odaklı küresel dijital sağlık pazarının 2030’a kadar yıllık %37’lik bir büyüme ile 187.9 milyar dolara ulaşması beklenmektedir. AI, EHR verilerindeki desenleri analiz ederek devrimsel faydalar sunar:

• Hastalık Tahmini: AI modelleri, sepsis veya kalp krizi riskini saatler öncesinden tahmin edebilir , beş yıl içinde meme kanseri veya iki yıl içinde demans geliştirme olasılığını öngörebilir.
• Kişiselleştirilmiş Tedavi: AI destekli tedavi planları, hasta sonuçlarını %30 ila %40 oranında iyileştirebilir.
• Klinik Karar Desteği: AI, tıbbi görüntüleri insan uzmanlardan daha yüksek doğrulukla analiz edebilir. Örneğin, meme kanserini %94.5 doğrulukla tespit ederken, insan radyologların oranı %88.4’tür. İngiltere’de AI kullanımı, inme geçiren hastaların hastanede kalış süresini yarıya indirmiştir.
• Üretken Yapay Zeka: TORTUS gibi girişimler, klinisyen-hasta konuşmalarını doğrudan EHR’ye dönüştüren asistanlar geliştirmektedir.

Blok Zinciri Teknolojisi: Güvenlik, Şeffaflık ve Hasta Kontrolü

Blok zinciri, dağıtık ve değiştirilemez yapısıyla sağlık verilerinde güvenliği, şeffaflığı ve hasta kontrolünü artırma potansiyeli sunar. MIT’nin

MedRec pilot projesi, blok zincirinin hasta onam yönetimini ve veri paylaşımını nasıl iyileştirebileceğini göstermiştir. Akıllı sözleşmeler, hastaların verileri üzerindeki izinleri otomatikleştirmesine olanak tanırken , ilaç tedarik zincirinin doğrulanması gibi alanlarda da kullanılabilir.

Nesnelerin İnterneti (IoT) ve Giyilebilir Teknolojiler: Proaktif Sağlık Yönetimi

Akıllı saatler, sensörler ve diğer giyilebilir cihazlar, sürekli fizyolojik veri toplayarak uzaktan hasta izlemeyi ve proaktif sağlık yönetimini mümkün kılar. Michigan Üniversitesi’nin bir çalışması, IoT tabanlı uzaktan izleme programının yüksek riskli hastalarda hastaneye yatışları %59 oranında azalttığını ve 12 milyon dolar tasarruf sağladığını göstermiştir. Bu teknolojiler, hastanın yaşam tarzı verileriyle klinik verileri arasında köprü kurarak , sağlık sistemini tedavi etmekten ziyade önlemeye odaklı bir modele dönüştürebilir.

Tele-Tıp ve Sanal Bakım: Sınırları Kaldıran Hizmetler

Pandemiyle kullanımı patlayan tele-tıp, dijital kayıtların entegrasyonuyla daha da etkili hale gelmiştir. Dijital kayıtlar, uzaktan konsültasyonlar için hasta geçmişine anında erişim sağlayarak bakımın devamlılığını güvence altına alır. Gelecekte, tele-tıp ve dijital kayıtlar, hastanın evinde hastane düzeyinde bakım almasını sağlayan “hospital-at-home” gibi hibrit bakım modellerini destekleyecektir.

Hasta Merkezli Yaklaşım ve Kişisel Sağlık Kayıtları (PHR)

Geleceğin sağlık ekosisteminin merkezinde, kendi verisine hakim olan hasta yer alacaktır. E-Nabız gibi Kişisel Sağlık Kayıtları (PHR), hastaların kendi sağlık yolculuklarının aktif bir parçası olmasını sağlar. Hasta tarafından üretilen verilerin (evde tansiyon ölçümleri, aktivite seviyeleri vb.) klinik kayıtlara entegrasyonu, hekimlere bütüncül bir bakış açısı sunar. Nihayetinde dijital sağlık kaydı, bir bireyin genetik, klinik ve yaşam tarzı verilerini birleştiren bir “dijital ikiz” haline gelecektir.

5. Sağlık Kurumu Yöneticilerine Yönelik Öneriler ve Stratejiler

Bu karmaşık ve dinamik dönüşümü yönetmek için sağlık kurumu yöneticilerinin stratejik ve bütünsel bir yaklaşım benimsemesi gerekmektedir.

• Veri Yönetimi ve Birlikte Çalışabilirlik: Veri silolarını kırmak için HL7 FHIR gibi açık standartlara yatırım yapın. Farklı sistemleri entegre etmek için kurumsal veri mimarisi planları ve veri yönetişimi çerçeveleri oluşturun.
• Siber Güvenlik ve Gizlilik: Siber güvenliği kurumsal bir risk yönetimi meselesi olarak ele alın. Şifreleme, çok faktörlü kimlik doğrulama (MFA) ve “Sıfır Güven” (Zero Trust) gibi en iyi uygulamaları benimseyin. KVKK/GDPR uyumunu sağlayın ve düzenli siber güvenlik denetimleri yaptırın.
• Yapay Zeka ve Büyük Veri Entegrasyonu: Büyük projeler yerine spesifik kullanım senaryolarıyla pilot projelerle başlayın. Veri bilimciler ve klinisyenlerden oluşan multidisipliner ekipler kurun veya üniversitelerle iş birliği yapın. AI sistemlerinin kullanıcılar tarafından benimsenmesi için eğitim ve iş akışı entegrasyonuna odaklanın.
• İnsan Kaynakları ve Eğitim: Tüm personelin dijital okuryazarlığını artırmak için kapsamlı eğitim programları uygulayın. Teknolojiye karşı direnci kırmak için değişim yönetimi stratejileri geliştirin ve kullanıcıları tasarım süreçlerine dahil edin. CMIO (Chief Medical Information Officer) gibi yeni rolleri kurumunuza kazandırmayı düşünün.
• İnovasyon ve Ortaklıklar: Kurumunuzun kapılarını dış inovasyona açın. Start-up’lar, teknoloji şirketleri ve araştırma kurumları ile işbirlikleri kurun. Bu ortaklıklar, gerçek klinik sorunları teknolojiyle çözmeye odaklanmalıdır.
• Mevzuat ve Politika Destekçiliği: Sektör lideri olarak, dijital sağlığı teşvik eden politikaların oluşturulması için aktif rol oynayın. Politika yapıcılara veriye dayalı geri bildirimler sunun ve sektör dernekleri aracılığıyla kolektif bir ses oluşturun.

6. Gelecek Öngörüleri ve Sonuç

Dijital sağlık kayıtları, bizi kişiselleştirilmiş, önleyici, katılımcı ve küresel olarak bağlantılı bir sağlık ekosistemine taşıyor. Gelecekte, dijital kayıtlar bireylerin “dijital sağlık ikizi” haline gelerek 4P tıbbı (proaktif, koruyucu, kişiselleşmiş, katılımcı) anlayışını mümkün kılacaktır. Sağlık sisteminin odağı, hastalıkları tedavi etmekten sağlığı korumaya ve hastalıkları önlemeye kayacaktır.

E-Nabız, bu gelecekte Türkiye için merkezi bir rol oynamaya devam edecektir. Sadece bir veri deposu olmaktan çıkarak; yapay zeka destekli kişisel sağlık rehberleri, tele-tıp modülleri ve onaylı özel dijital sağlık servislerinin üzerine inşa edildiği bir platforma dönüşme potansiyeline sahiptir.

Sağlık kurumları yöneticileri ve genç profesyoneller için bu dönüşümün bir parçası olmak, büyük bir fırsat ve sorumluluktur. Başarı, teknolojik yenilikleri

insan merkezli bir yaklaşımla harmanlamaktan geçmektedir. Hastayı merkeze koyan, sağlık çalışanını güçlendiren ve veriyi güvenle kullanan bir dijital sistem inşa etmek, sağlıkta kalite ve erişimi yeni ufuklara taşıyacaktır. Bugün attığımız adımlar, yarının standart pratiğini belirleyecektir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Dijital Sağlık Kaydı (DSR) nedir ve neden önemlidir?

Dijital Sağlık Kaydı (DSR veya EHR), hastaların sağlık bilgilerinin kağıt yerine dijital ortamda saklandığı, yönetildiği ve paylaşıldığı bir sistemdir. Önemi, hasta bakım kalitesini ve güvenliğini artırması, operasyonel verimliliği yükseltmesi, maliyetleri düşürmesi ve sağlık hizmetlerine erişimi genişletmesinden kaynaklanır. Örneğin, yapay zeka destekli teşhis araçları tanı hatalarını %85’e kadar düşürebilirken , dijitalleşmiş İngiliz hastaneleri %10 daha verimli çalışmaktadır.

2. Türkiye’nin ulusal sağlık kaydı sistemi E-Nabız’ın temel başarıları nelerdir?

E-Nabız, 2015 yılında kurulan kişisel bir sağlık kaydı platformudur. Temel başarıları şunlardır:

• Türkiye nüfusunun %82’si tarafından benimsenmiş ve 76 milyondan fazla kullanıcıya ulaşmıştır.
• Sistemde 7,7 milyar ilaç kaydı ve 6,3 milyar laboratuvar sonucu gibi devasa miktarda veri bulunmaktadır.
• 28.600’den fazla sağlık tesisi ve 39 kamu kurumu sisteme entegre edilmiştir.
• Uluslararası alanda tanınarak Avrupa Kamu Sektörü Ödülü (EPSA) gibi ödüller kazanmıştır.

3. E-Nabız sisteminin karşılaştığı zorluklar veya sınırlılıklar nelerdir?

E-Nabız başarılı bir proje olmasına rağmen bazı gelişim alanları bulunmaktadır. Kullanıcılar ve teknik gözlemler şu konulara işaret etmektedir:

• Veri Entegrasyonu: Bazı sağlık kuruluşlarından gelen verilerin (örn. radyoloji görüntüleri) sisteme otomatik olarak yansımamas.
• Veri Kalitesi: Tahlil ve patoloji sonuçlarının sisteme gecikmeli düşmesi veya hiç görünmemesi.
• Kullanıcı Deneyimi (UX): Özellikle güncellemeler sonrası kullanıcıların arayüzü “ağır” ve “karışık” bulması.
• Güvenlik Endişeleri: Kullanıcıların “yetkisiz E-Nabız mesajı” gibi bildirimlerle güvenlik konusunda endişelerini dile getirmesi.
• Dijital Okuryazarlık: Araştırmalar, sistemin kullanımının genç ve eğitimli kitlede daha yüksek olduğunu göstermektedir.

4. Dijital sağlıkta dünya lideri olarak gösterilen Estonya’nın modelinin sırrı nedir?

Estonya’nın başarısının temelinde, tüm kamu ve özel sektör bilişim sistemlerinin güvenli veri alışverişini sağlayan

X-Road adlı ulusal bir altyapı yatmaktadır. Bu sistem sayesinde sağlık verilerinin %99’u dijital ortamdadır. Estonya’yı farklı kılan bir diğer özellik ise 2016’dan beri sağlık verilerinin bütünlüğünü ve erişim kayıtlarının güvenliğini sağlamak için

blok zinciri teknolojisini kullanmasıdır. Bu, hastalara kendi verilerine kimin eriştiğini tam bir şeffaflıkla görme imkanı tanır.

5. Sağlık verilerinin birlikte çalışabilirliği (interoperability) ne anlama geliyor ve HL7 FHIR standardının rolü nedir?

Birlikte çalışabilirlik, farklı sağlık bilgi sistemlerinin (hastane, laboratuvar, eczane vb.) birbirleriyle “konuşabilmesi” ve sorunsuz bir şekilde veri alışverişi yapabilmesidir. ABD’de bu eksikliğin sisteme yılda 30 milyar dolar ek maliyet getirdiği tahmin edilmektedir.

HL7 FHIR (Fast Healthcare Interoperability Resources), bu sorunu çözmek için geliştirilmiş modern bir standarttır. Sağlık verileri için “evrensel bir dil” görevi görerek, farklı sistemlerin veriyi kolayca paylaşmasını ve anlamasını sağlar.

6. Sağlıkta yapay zekanın (AI) somut faydaları nelerdir?

Yapay zeka, dijital sağlık kayıtlarındaki büyük veriyi analiz ederek somut faydalar sağlar:

• Erken Teşhis: Meme kanserini %94.5 doğrulukla tespit edebilir (insan radyolog oranı %88.4) ve demans gelişimini iki yıl öncesinden öngörebilir.
• Kişiselleştirilmiş Tedavi: AI destekli tedavi planları, hasta sonuçlarını %30 ila %40 oranında iyileştirebilir.
• Verimlilik Artışı: Radyolojide kritik vakaların raporlanma süresini %30 azaltabilir ve idari görevleri otomatikleştirerek sağlık profesyonellerinin zamanının %20’sini hasta bakımına ayırmasını sağlayabilir.

7. IoT ve giyilebilir teknolojiler sağlık hizmetlerini nasıl değiştiriyor?

Nesnelerin İnterneti (IoT) ve akıllı saat gibi giyilebilir cihazlar, hastaların hayati belirtilerini (kalp atışı, tansiyon, oksijen seviyesi vb.) sürekli ve uzaktan izleyerek sağlık hizmetlerini hastaneden eve taşımaktadır. Michigan Üniversitesi’nde yapılan bir çalışma, bu tür uzaktan izleme programlarının yüksek riskli hastalarda hastaneye yatışları %59 oranında azalttığını göstermiştir. Bu teknolojiler, hastalıkları tedavi etmekten çok önlemeye odaklanan proaktif bir sağlık anlayışını güçlendirmektedir.

8. Bir sağlık yöneticisi, kurumunda dijital dönüşümü başarıyla yönetmek için nelere odaklanmalıdır?

Sağlık yöneticileri için stratejik öncelikler şunlardır:

• Standartlara Yatırım: Veri silolarını kırmak için HL7 FHIR gibi açık standartları benimsemek.
• Siber Güvenlik: Siber güvenliği en üst düzeyde bir öncelik olarak ele almak; şifreleme, çok faktörlü kimlik doğrulama ve düzenli denetimler uygulamak.
• İnsan Kaynağı: Tüm personelin dijital okuryazarlığını artırmak için kapsamlı eğitim programları düzenlemek ve değişime karşı direnci yönetmek.
• İnovasyon ve Ortaklıklar: Start-up’lar, üniversiteler ve teknoloji şirketleriyle işbirliği yaparak dış inovasyona açık olmak.

Kaynakça

Akademik Makaleler ve Dergiler

• Agbo, C. C., Mahmoud, Q. H., & Eklund, J. M. (2019). Blockchain Technology in Healthcare: A Systematic Review. Healthcare, 7(2), 56.
• Birinci, Ş. (2023). A Digital Opportunity for Patients to Manage Their Health: Turkey National Personal Health Record System (The e-Nabız). Balkan Medical Journal, 40(3), 215-221.
• Ekblaw, A., et al. (2016). MedRec: Using Blockchain for Medical Data Access and Permission Management. 2nd International Conference on Open and Big Data (OBD).
• Hägglund, M., et al. (2023). The NORDeHEALTH 2022 Patient Survey: Cross-Sectional Study of National Patient Portal Users in Norway, Sweden, Finland, and Estonia. Journal of Medical Internet Research, 25(1), e47573.
• Lee, T. C., et al. (2020). Clinical Implementation of Predictive Models Embedded within Electronic Health Record Systems: A Systematic Review. Informatics (MDPI), 7(3), 19.
• Myrick, K. L., et al. (2023). Telemedicine Satisfaction and Quality of Care: 2021 National Electronic Health Records Survey. NCHS Data Brief No. 494.
• Özaydın, A. N., & Nokay, İ. (2024). Prevalence of Turkish Ministry of Health e-Nabız application usage and the factors affecting its use. Marmara Medical Journal, 37(2), 231-237.
• Saberi, M. A., et al. (2023). From Data Silos to Health Records Without Borders: A Systematic Survey on Patient-Centered Data Interoperability. Information (MDPI), 16(2), 106.

Raporlar, Resmi Yayınlar ve Kurumsal Belgeler

• Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2024, Şubat). Telemedicine Use Among Physicians by Specialty – United States, 2021 (NCHS Data Brief #493).
• European Commission – Digital Strategy. (2023). Digital Decade 2024: e-Government Benchmark Report.
• EY. (t.y.). Dijital Sağlıkta Dünya ve Türkiye Perspektifi Raporu.
• IBM Security & Ponemon Institute. (2023). Cost of a Data Breach Report – Highlights for Healthcare.
• Invest in Estonia. (2025). e-Health in Estonia – Key Facts.
• NHS England – NHS Digital. (2025). Connecting Care Records Programme.
• Republic of Türkiye Ministry of Health. (2023). e-Nabız – Electronic and Personal Health Record System. European Public Sector Award 2023.
• The Chartis Group. (2018). The New World of Healthcare Partnerships: Technology Companies.
• World Health Organization (WHO). (2023, 3 Temmuz). WHO and HL7 collaborate to support adoption of open interoperability standards.
• WHO Europe. (2023, 18 Eylül). Digital health literacy key to overcoming barriers for health workers, WHO study says.

Web Sayfaları ve Online Makaleler

• Anadolu Ajansı. (2020, 1 Aralık). E-Nabız Kullanıcısı 27.3 Milyona Ulaştı.
• Anadolu Ajansı. (2017, 12 Eylül). ‘e-Nabız’ Kullanıcısı 5 Milyonu Aştı.
• Digital Health (A. Chipman). (2023, 20 Haziran). NHS mandate reaffirms EHR targets, delivery of federated data platform. DigitalHealth.net.
• Grand View Research. (t.y.). Digital Health Market Size, Share & Trends Analysis Report.
• HealthIT.gov. (t.y.). Benefits of EHRs.
• Littrell, A. (2025, 17 Nisan). At-home monitoring cuts hospital admissions by nearly 60%, study finds. Medical Economics.
• Oracle. (t.y.). What Is a Personal Health Record (PHR)?.
• Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü. (t.y.). E-Nabız’dan Dünya Çapında Başarı.
• Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü. (t.y.). Her 4 Kişiden Biri E-Nabız Kullanıyor.
• Şikayetvar. (t.y.). E-Nabız Kullanıcı Şikayet & Yorumları. (Bu kaynak, kullanıcı deneyimi ve şikayetlerine dair veri toplamak için kullanılmıştır).
• Trade Estonia (PR Newswire). (2024, 20 Aralık). Digital Access, AI, and 99% e-Prescriptions: Estonia’s e-Health Revolution and What It Could Mean for the GCC’s Future.